Zdrowa i funkcjonalna „żywa piąta elewacja domu"

Czyli korzyści z zielonego dachu.

Czy zastanawialiście się Państwo, jak stary jest to pomysł i od jak dawna architekci starali się idee pokrycia dachu zielenią zaszczepić oraz udoskonalić technikę tak, by efekt służył nam przez lata upiększając naszą okolice?

Zielone dachy pojawiały się już w dawnej Mezopotamii, gdzie znane jako wiszące ogrody Semiramidy cieszyły spojrzenia ówczesnych mieszkańców. Wraz ze wzrostem urbanizacji miast, rozwojem przemysłu i liczby ludności, pojawiły się ich inne formy. I tak już w latach 30-tych XX wieku, wraz ze wzrostem budynków, oddawano coraz więcej dachów zielonych do użytku publicznego. Dodatkowo moda na proekologiczne rozwiązania spowodowała wzmożone zainteresowanie tym tematem i po wielu latach często nieudanych, źle kojarzących się domów z płaskim dachem, przychodzi czas na odważne, bliskie środowisku naturalnemu i estetyczne zielone dachy. Sposobów wykorzystania tej zielonej przestrzeni jest wiele, od zadarnienia garaży, poprzez stworzenie tarasów, a nawet ogrodów na dachach naszych domów.

W Europie dachy zielone szczególnie modne stały się w Niemczech. Rosnąca świadomość ekologiczna i duża dewastacja środowiska, ulgi podatkowe oraz przepisy nakazujące odtworzenie terenów zielonych pod zabudowę, sprawiły, że społeczeństwo chętnie wciela te rozwiązanie w życie. W Polsce możemy poszczycić się jednym z największych w Europie ogrodów, który znajduje się na dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, a jego powierzchnia osiąga ponad hektar.

Budowa takiego dachu nie należy jednak do najprostszych. Specyfika konstrukcji jest bardzo wymagająca i zależy zarówno od funkcji dachu, jego wyglądu i formy (czy dach ma być spadzisty czy płaski) oraz od właściwości jakie ma posiadać.

W tradycyjnych dachach, warstwy te przyjmują kolejność od góry: hydroizolacja, termoizolacja, paroizolacja, płyta konstrukcyjna.

Istnieje tu jednak możliwość uszkodzenia powłoki wodochronnej w wyniku działania warunków atmosferycznych lub czynników mechanicznych. Stąd lepszym wariantem są dachy w systemie odwróconym. Układ ten pozwala swobodniej korzystać z połaci dachu bez narażania na zniszczenie. Dzieje się tak, gdyż ten typ dachu charakteryzuje się odmienną budową konstrukcyjną, w której warstwa termoizolacji znajduje się nad hydroizolacją. To bezpieczniejsze i trwalsze rozwiązanie, gdyż w takim układzie warstwa hydroizolacji jest dodatkowo chroniona przed penetracją wody w przypadku uszkodzenia. I tak, warstwy konstrukcyjne dachu zielonego można podzielić ze względu na pełnione funkcje:

-hydroizolacyjna

-termoizolacyjna

-warstwa drenująca

-w.wegetacyjna

(plus ewentualnie warstwa filtracyjna, warstwa ochronna, warstwa zapobiegająca przenikaniu korzeni, warstwa rozdzielająca)- rysunek

Dachy zielone z dużym powodzeniem mogą być spadziste, choć niesie to ze sobą dużo ograniczeń i pracy. Pochylenie takiego dachu powinno mieścić się w zakresie 15-20stopni, choć maksymalnie może dochodzić do 30stopni. Im mniejszy kąt pochylenia, tym zabezpieczeń przed osuwaniem się kamieni, podłoża czy roślinności znajdujących się na dachu może być mniej . Takie rozwiązanie stanowi duże obciążenie dla dachu i wymaga m.in. odprowadzenia wody, zastosowania odpowiednich instalacji dachowych i zabezpieczeń -listew, rusztów czy siatek. Ograniczenie wiąże się również z wyborem odpowiednich gatunków roślin, wykluczając roślinność intensywną jak np. wysokie krzewy lub drzewa, które w zbyt dużym stopniu obciążają konstrukcję dachu i wymagają szczególnej pielęgnacji, trudnej do przeprowadzenia przy takim nachyleniu. Tutaj za to dobrze sprawdza się roślinność ekstensywna, czyli niska i mało wymagająca, choć także atrakcyjna.

Rozwiązaniem korzystniejszym i łatwiejszym z praktycznego punktu widzenia są dachy płaskie. W tym przypadku możliwości jest więcej. Już samo rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12. kwietnia 2002 roku, mówiące o warunkach technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, pozwala odzyskać w połowie utraconą pod zabudowę powierzchnię biologicznie czynną. W ten sposób, spełniając wymogi planu zagospodarowania przestrzennego, można zwiększyć powierzchnię domu, na co nie mielibyśmy zgody stawiając dach tradycyjny. Bogatszy wybór roślinności, zarówno tej ekstensywnej jak i intensywnej, pozwala na bardziej atrakcyjne i zróżnicowane zaprojektowanie i obsadzenie tej dodatkowej przestrzeni. Pamiętać jednak trzeba, że w zależności od rodzaju zazielenienia i posadzonych roślin, ciężar warstwy zielonej dachu może się wahać od 70kg/m2 do 200 kg/m2-przy dachach ekstensywnych. Dachy z zielenią intensywną mogą osiągać wagę nawet 400kg/m2.

Decydując się na roślinność intensywnie rosnącą pamiętajmy także, że wymaga ona pielęgnacji tak jak każdy inny ogród, dlatego jeśli nie chcemy spędzać na takim dachu zbyt wiele czasu, wybierzmy mniej wymagające gatunki roślin.

Wybór zieleni na dachu to pierwszy etap, od którego zależeć będzie ilość i grubość kolejnych warstw konstrukcji. Ważne jest poprawne określenie nośności stropu, stworzenie właściwej izolacji i wybór materiału pod rośliny.

Każda z tych warstw spełnia istotna rolę w ochronie dachu przed skutkami czynników atmosferycznych takich jak woda i temperatura, substancji chemicznych pochodzących z gleby, roślin i nawozów. Dodatkowo powinna także zabezpieczać przed obciążeniami i uszkodzenia mechanicznymi.

Do wykonania hydroizolacji nadaje się papa asfaltowa lub bitumiczne masy uszczelniające. Na rynku istnieje teraz bogaty wybór materiałów dedykowanych szczególnie dachom zielonym i odwróconym. Warto więc wybrać papy termozgrzewalne, w tym papy z dodatkiem środków chemicznych, zapobiegających penetracji korzeni w bitum, czy też membrany z tworzyw sztucznych np. typu EPDM, zbrojonej włóknem szklanym. Parametry zarówno hydroizolacji oraz termoizolacji są określone przez odpowiednie normy, które przedstawiają właściwości poszczególnych materiałów ułatwiając ich właściwy wybór. Kładąc termoizolację mamy do wyboru wełnę mineralną, polistyren ekstrudowany oraz styropian. Każdy rodzaj dachu posiada odmienne wymagania stawiane materiałom, dlatego decydując się na konkretny typ pokrycia naszego domu, musimy zwrócić uwagę m.in. na towarzyszące kładzionym materiałom naprężenia ściskające, nasiąkliwość na skutek dyfuzji pary wodnej i przy zanurzeniu w wodzie oraz odkształcenia przy obciążeniu.

Niewłaściwy dobór materiału do rodzaju wybranego przez nas dachu (zielony lub odwrócony), może prowadzić do przemarzania konstrukcji dachu i rozwoju grzybów oraz pleśni w pomieszczeniach znajdujących się pod nim. Decydując się np. na dach odwrócony, gdzie warunki są szczególnie trudne, dobrze sprawdzą się płyty z polistyrenu ekstrudowanego. Ich zaletą jest mała nasiąkliwość , odporność na wilgoć i kwasy pochodzenia organicznego. Drobne, zamknięte pory powodują wysoką odporność mechaniczną i łatwość montażu. Na właściwe funkcjonowanie istotny wpływ ma również warstwa drenująca. Ma ona za zadanie odprowadzanie wody opadowej, a także zatrzymywanie niezbędnej ilości wilgoci dla roślinności porastającej dach. Na warstwę drenażową doskonale nadaje się żwir rzeczny lub keramzyt. Oba cechuje odmienny ciężar, nasiąkliwość i odporność na warunki atmosferyczne, przy czym pod wieloma względami wielkość tych parametrów przemawia na korzyść keramzytu. Jako drenaż możemy wykorzystać tu również inne materiały jak np. płyty drenujące, folie kubełkowe, płyty polistyrenowe czy włókniny strukturalne. Głównym czynnikiem, na który powinniśmy zwrócić uwagę jest ciężar warstwy drenażowej, gdyż od tego zależeć będzie grubość warstwy wegetacyjnej. Podłoże pod roślinność jest także zróżnicowana ze względu na rodzaj zazielenienia-im wyższa roślinność, tym warstwa wegetacyjna musi być grubsza. Ponadto powinna być odporna na ekstremalne warunki, jakie panują na dachu, czyli odpowiednio przepuszczać wodę, być odporne na wiatr, zapewniać roślinom składniki mineralne, ph w zakresie 5,5-9,5, a ich struktura powinna być stabilna. Wybierając podłoże pod nasze rośliny nie możemy stosować ziemi z wykopu, czy ogrodowej, która zamula drenaż. Najlepiej zastosować mieszankę materiałów organicznych oraz lekkich porowatych kruszyw. Najprostszą warstwę wegetacyjną możemy otrzymać z połączenia żwiru, keramzytu, torfu wulkanicznego czy dolomitu. Chcąc skorzystać jednak z gotowych rozwiązań możemy wybrać alternatywnie maty wegetacyjne z włókien kokosowych lub wełny mineralnej, w której znajduje się już substrat glebowy i nasiona. Pomiędzy warstwą drenującą a wegetacyjną, stosuje się warstwę filtrującą, która zapobiega wypłukiwaniu składników z warstwy wegetacyjnej, a jednocześnie zapobiega zamulaniu warstwy drenującej. Wykorzystywane są do tego geowłókniny, które nie wchodzą w interakcje z roślinami i substancjami chemicznymi. W zależności od wybranego przez nas rodzaju dachu możemy stosować tu również dodatkowe warstwy ochronne i rozdzielające (włókniny), które zapewnią specjalną ochronę poszczególnym warstwom, zapobiegając ich degradacji podczas eksploatacji. Dobierając rodzaj i ilość warstw musimy mieć zawsze na względzie ich ciężar, gdyż ma to bezpośredni wpływ na obciążenie całej konstrukcji dachu i wymagać będzie już na etapie projektowania zastosowania właściwych rozwiązań.

Reasumując, aby stworzyć estetyczny i funkcjonalny płaski zielony dach, należy odpowiednio przygotować budynek projektując konstrukcję pod ten typ dachu. Następnie należy zapewnić mu poprawnie dobrane warstwy, w tym izolację odpowiadającą właściwościom i sposobie wykorzystania dachu oraz dobrać warstwę wierzchnią. Pomimo zwiększonych wymagań dotyczących nośności konstrukcji, konieczności pielęgnacji i okresowej kontroli instalacji, czy relatywnie wysokiego kosztu, warto pamiętać, że taki dach niesie ze sobą wiele zalet. Poprawnie wykonane pokrycie dachowe należy do najtrwalszych i długowiecznych. Trwałość prawidłowo zaprojektowanego dachu zielonego szacuje się na 50 lat, choć niektóre z firm produkcyjnych szczycą się hasłem: „dom na 100 lat”. Dodatkowo, dzięki dachom zielonym ulegają poprawie warunki klimatyczne. Kilkucentymetrowa warstwa zieleni może zatrzymać nawet do 60% wody opadowej, która odparowując zwiększa wilgotność powietrza i odciąża kanalizację miejską. Roślinność pochłania dwutlenek węgla i oddaje do otoczenia tlen. Zieleń na dachu lepiej wygłusza pomieszczenia, gdyż odbija hałas uliczny. Jest też dobrą ochroną przed uszkodzeniami mechanicznymi wywołanymi wiatrem czy ptactwem oraz spełnia rolę izolacji termicznej, przeciwdziałając nadmiernemu ogrzaniu i wychłodzeniu domu. Ponadto stosując dachy zielone, mamy możliwość odzyskania pod zabudowę powierzchni biologicznie czynnej, co pozwoli nam na postawienie domu większego, niż gdybyśmy zastosowali dach zwykły. Całości korzyści domyka fakt, że kładąc dach zielony, przyczyniamy się do kształtowania zielonych terenów wokół nas, poprawiając estetykę otoczenia i budując harmonię życia w zgodzie z naturą.